هند و پاکستان، دو رقیب دیرینه و دارای سلاح‌های هسته‌ای، بار دیگر در معرض بحرانی خطرناک قرار گرفته‌اند. حملهٔ مرگبار ۲۲ آوریل در منطقهٔ جامو و کشمیر، که به کشته شدن ۲۶ غیرنظامی منجر شد، تنش‌های دیرینه میان این دو کشور را به بالاترین سطح در سال‌های اخیر رسانده است.
در پی این حمله در منطقهٔ پَهَلگام، دهلی نو بلافاصله پاکستان را به حمایت از تروریسم فرامرزی متهم کرد، هرچند اسلام‌آباد دست داشتن در این رویداد را قویاً رد کرده و خواستار انجام تحقیقات بی‌طرفانه شده است. در همین حال، روابط دیپلماتیک و تجاری میان دو کشور با اقداماتی چون کاهش سطح روابط، بستن گذرگاه‌های مرزی و لغو روادید اتباع یکدیگر، به شدت آسیب دیده است.
حملهٔ پهلگام؛ جرقه‌ای برای تشدید بحران
حملهٔ ۲۲ آوریل که در نزدیکی شهر زیبای پهلگام در کشمیر رخ داد، مرگبارترین حمله به غیرنظامیان در این منطقه در ۲۵ سال گذشته توصیف شده است. گروهی ناشناس به نام «جبهه مقاومت» مسئولیت این حمله را بر عهده گرفت؛ مقامات هندی اما معتقدند که این گروه شاخه‌ای از لشکر طیبه، یکی از گروه‌های مستقر در پاکستان، است. با این حال، پاکستان این اتهام را رد کرده و تأکید کرده است که هند تاکنون هیچ مدرک مستندی ارائه نکرده است.
ارتش هند اعلام کرده که عملیات گسترده‌ای برای جست‌وجو و نابودی عوامل این حمله در درهٔ کشمیر آغاز کرده و سه مظنون، شامل یک تبعهٔ هندی و دو پاکستانی، تحت تعقیب قرار دارند.
ترس از گسترش تنش به درگیری نظامی
کشمیر از زمان تقسیم هند بریتانیا در سال ۱۹۴۷ همواره نقطهٔ بحران میان دو کشور بوده است. هند و پاکستان تاکنون سه جنگ عمده، دو مورد از آن‌ها بر سر کشمیر، را تجربه کرده‌اند. اکنون با بالا گرفتن دوباره تنش‌ها، نگرانی‌ها دربارهٔ وقوع درگیری نظامی میان دو همسایهٔ هسته‌ای افزایش یافته است.
مقامات هندی و رسانه‌های نزدیک به دولت نارندرا مودی خواستار پاسخ قاطع شده‌اند. وزیر دفاع هند در واکنشی تند وعده داده که نه تنها عاملان مستقیم، بلکه حامیان پشت پردهٔ این حمله هدف قرار خواهند گرفت. همزمان، رزمایش‌های هوایی و دریایی گسترده‌ای نیز توسط ارتش هند آغاز شده که بسیاری آن را نشانه‌ای از آمادگی برای اقدام نظامی می‌دانند.
تحلیلگران سیاسی در هند معتقدند که دولت مودی به دلیل خشم عمومی گسترده نسبت به این حمله، ممکن است ناگزیر به انجام اقداماتی پرخطر شود.
اما در عین حال، حمایت‌الله، استاد علوم سیاسی دانشگاه قائد اعظم در اسلام‌آباد، به رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی گفت که معتقد است هر دو طرف، دهلی نو و اسلام‌آباد، از خطرات تشدید بیشتر آگاه هستند و تلاش خواهند کرد از وقوع «جنگی تمام‌عیار» جلوگیری کنند، اما «برای نشان دادن واکنش به مردم، ممکن است هند و دولت مودی دست به اقداماتی محدود بزنند.»
تعلیق «پیمان آب‌های سند»؛ بحرانی فراتر از مرزها
یک روز پس از حمله، هند اعلام کرد که اجرای «پیمان آب‌های سند» را تعلیق می‌کند؛ توافقی که از سال ۱۹۶۰ میان دو کشور برای تقسیم آب رودخانه‌های مشترک برقرار بود. این تصمیم هشداری جدی از سوی پاکستان به دنبال داشت؛ اسلام‌آباد تهدید کرد که قطع جریان آب را «اقدام جنگی» تلقی خواهد کرد.
این پیمان که با میانجی‌گری بانک جهانی شکل گرفته بود، در طول جنگ‌های ۱۹۶۵ و ۱۹۷۱ و همچنین درگیری‌های مرزی سال ۱۹۹۹ نیز حفظ شده بود. اکنون تعلیق احتمالی آن می‌تواند پیامدهای اقتصادی و انسانی گسترده‌ای به ویژه برای پاکستان داشته باشد، کشوری که اقتصاد و کشاورزی‌اش به شدت به این منابع آبی وابسته است.
در واکنش به این تحولات، پاکستان همچنین تهدید کرده که ممکن است «توافق سیملا» را به حالت تعلیق درآورد؛ توافقنامه‌ای که پس از جنگ ۱۹۷۱ امضا شد و خط کنترل (LOC) در کشمیر را رسمیت بخشید.
نقش دیپلماسی و فشارهای بین‌المللی
با شدت گرفتن تنش‌ها، نهادهای بین‌المللی و کشورها به شدت نگرانند. سازمان ملل متحد خواستار خویشتنداری طرفین شده و تأکید کرده که تشدید اوضاع باید فوراً متوقف شود.
در سطح دیپلماسی، هند تلاش کرده حمایت کشورهای کلیدی را جلب کند. وزیر خارجهٔ هند نمایندگان ۲۵ کشور، از جمله اعضای گروه ۲۰، کشورهای عربی و چین را در جریان تحولات اخیر قرار داده است.
گسترش دامنهٔ دیپلماسی هند، همراه با درگیر کردن چین، به‌عنوان تلاشی برای جلب اجماع جهانی به سود هند در آستانهٔ تصمیم‌گیری دربارهٔ پاسخ احتمالی، تلقی می‌شود.
از سوی دیگر، روابط دیپلماتیک هند و پاکستان پیش از این نیز در پایین‌ترین سطح خود بود. از سال ۲۰۱۹ که هند وضعیت ویژهٔ کشمیر را لغو کرد، پاکستان سفیر خود را از دهلی نو فراخواند و تا امروز نماینده‌ای به هند نفرستاده است.
آیندهٔ نامعلوم بحران
تحلیلگران معتقدند که اگرچه خطر درگیری مستقیم میان هند و پاکستان وجود دارد، اما فشارهای جهانی و واقعیت‌های نظامی می‌تواند دو طرف را از ورود به جنگی گسترده بازدارد. با این حال، امکان اقدامات محدود نظامی از سوی هند وجود دارد، به‌ویژه اگر دهلی‌نو مدارک معتبری از نقش لشکر طیبه یا دیگر گروه‌های وابسته به پاکستان ارائه کند.
در این میان، کارشناسان هشدار داده‌اند که حتی در صورت اقدام محدود، خطر گسترش سریع درگیری به بحران جدی وجود خواهد داشت؛ بحرانی که نه تنها آسیای جنوبی، بلکه امنیت جهانی را تحت تأثیر قرار خواهد داد.
خالد سلطان، استاد دانشگاه اسلام‌آباد، نیز به رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی گفت که خطر تشدید درگیری واقعی است و وضعیت پرتنش موجود می‌تواند باعث شود اوضاع به‌طور ناخواسته از کنترل خارج شود.
با این حال او اضافه کرد که «فشارهای بین‌المللی» در گذشته مانع از وقوع جنگ مستقیم میان هند و پاکستان شده و دیپلماسی فعال دهلی نو نیز نشان می‌دهد که احتمالاً واکنش هند محدود خواهد بود.
پراوین سوامی، دبیر بخش امنیت ملی روزنامهٔ هندی «پرینت»، به رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی گفت که پاسخ دهلی‌نو بستگی به میزان مدارک و شواهدی دارد که بتواند با دیگر دولت‌ها و افکار عمومی به اشتراک بگذارد.
او افزود: «اگر هند مدارکی دربارهٔ نقش لشکر طیبه بیابد، واکنشی در پی خواهد داشت. اما بدون این مدارک، حتی انجام حمله یا آغاز جنگی محدود نیز بعید به نظر می‌رسد.»
