ریشهٔ ضرب‌المثل مشهور «همهٔ راه‌ها به رم ختم می‌شود»، را در شبکهٔ عظیم راه‌ها در زمان امپراطوری رم می‌توان جستجو کرد. مسیرهایی که چند قرن بعد دیپلمات‌های ایرانی و آمریکایی را به این شهر می‌آورد و به این ضرب‌المثل از لحاظ مفهومی نیز معنای دقیقی می‌بخشد؛ با چنین تحولی، همه چشم‌ها به پایتخت ایتالیا دوخته می‌شود و مرکز اصلی یک داستان خواهد بود.
آن‌طور که اعلام شده است، یک هفته پس از دیدار اول، حالا استیو ویتکاف نماینده ویژه رئیس‌جمهور ایالات متحده، و عباس عراقچی وزیر خارجه جمهوری اسلامی، راهی پایتخت ایتالیا می‌شوند که دومین دور مذاکرات خود را، در یک اتاق و یا از راه دور، ادامه دهند.
در نگاه اول، بسیاری از انتخاب رم به عنوان محل مذاکرات ابراز تعجب کردند. در اروپای غربی، شهرهای مختلفی از جمله دو شهر مقر دفاتر سازمان ملل ، ژنو و وین، میزبان دیدارهای طرفین بودند. در کنار آن دیگر شهرهای سوئیس، لوزان و مونترو، و همچنین شهرهایی چون مونیخ (در حاشیهٔ کنفرانس امنیتی) از جمله میزبانان مذاکرات بودند. اما شهر تاریخی رم هم مشخصاتی دارد که این انتخاب را توجیه می‌کند.
فاصله با پایتخت های ایران و آمریکا
یکی از مسائلی که به‌دنبال برگزاری نشست مسقط مطرح شد، فاصلهٔ دور این شهر با پایتخت ایالات متحده بود. برخی ناظران به این موضوع اشاره کردند که در صورت ادامهٔ مذاکرات، فشرده شدنِ آن و لزوم انجام سفرهای متعدد، عمان نمی‌تواند گزینه مناسبی برای هر دو طرف باشد. از همین رو، از همان ساعات پش از نشست مسقط، صحبت از انتخاب شهری در اروپای غربی مطرح شد.
از میان پایتخت‌های اروپای غربی، سه شهر لندن، پاریس و برلین، احتمالا به دلایل مختلف از هر دو سو نمی‌توانست گزینهٔ مطلوب قلمداد شود؛ خصوصا با توجه به این‌که بریتانیا، فرانسه و آلمان (تروئیکای اروپایی) همچنان با ایران در برجامی هستند، که دونالد ترامپ در سال ۲۰۱۸ از آن خارج شد و تمایلی هم به بازگشت به آن ندارد. از سوی دیگر، ایرانی‌ها هم بیم استفاده این سه کشور را از «مکانیسم ماشه» دارد. دو شهر دیگر، ژنو و وین هم که میزبان دفاتر سازمان ملل هستند، نامشان با همان روند برجام گره خورده و از سوی دیگر، دولت کنونی ایالات متحده آن‌چنان در قیدوبند نزدیکی به روندهای بین‌المللی از طریق سازمان ملل نیست. از همین رو پایتخت ایتالیا به عنوان یکی از قدرت‌های اروپایی از گزینه‌های مطلوب طرفین بود.
رم با فاصله هفت هزار کیلومتری از واشینگتن دی‌سی و ۳۵۰۰ کیلومتری از تهران می‌تواند دست‌کم فرصت چند ساعت پرواز کمتر برای استیو ویتکاف را فراهم کند. اما مسیر برای عباس عراقچی مستقیم نخواهد بود چرا که پروازهای مستقیم از تهران به مقصد ایتالیا چندیست که مانند بسیاری دیگر از شهرهای اروپایی، متوقف شده است.
آیا عمان میزبانی بی‌طرف است؟
پادشاهی عمان دهه‌هاست که در زمینه میانجی‌گری بین ایران و آمریکا نقش‌آفرینی می‌کند و بارها میزبان گفت‌وگوهای پشت‌پرده مقامات دوکشور بوده و نقش فعالانه و موثری در این زمینه ایفا کرده است. اما شاید ساختار این کشور که نظام سیاسی بسته‌ای دارد، دسترسی‌ها محدود است و رسانه‌ها هم قدرت عمل آزادانه‌ای در آن ندارند، یکی از دلایلی بوده که این کشور در دل خلیج فارس گزینه‌ای مناسب برای میزبانی مذاکرات بوده است.
حمیدرضا عزیزی، تحلیلگر انستیتوی علم و امنیت در برلین، در‌این‌باره می‌گوید: «از طرف آمریکا، به نظر می‌آید که رویکرد طرف عمانی نزدیک‌تر به مواضع طرف ایرانی ارزیابی شده و از جمله در بحث پروتکل‌های رسانه‌ای تمایل ایران این بود که عکس و یا جزئیاتی منتشر نشود و این خواستهٔ ایالات متحده نبود».
از همین رو، شاید مسقط می‌توانست گزینهٔ مناسبی برای دیدارهای پشت‌پرده همانند آنچه در سال آخر ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد انجام شد، باشد اما امروز که خبرهای این گفت‌وگوها لحظه به لحظه تبدیل به سرخط رسانه‌های بین‌المللی می‌شود، فضای مناسبی را فراهم نمی‌کند؛ اگرچه این کشور قرار است همچنان نقش میانجی را در این گفت‌وگوها ایفا کند.
جورجا مِلونی و نگاه نزدیک به دولت ترامپ
دولت راست‌گرای ایتالیا به رهبری جورجا مِلونی از جمله متحدان دونالد ترامپ در اروپای چندپاره محسوب می‌شود. در حالی که نزاع اروپا و آمریکا بر سر تعرفه، جنگ اوکراین، بودجهٔ ناتو، و نگاه به روسیه در جریان است، این عضو «گروه هفت» به برخی سیاست‌های آقای ترامپ روی خوش نشان داده و از جمله، برخی رویکردهای سیاست داخلی دو دولت هم تشابهات مشخصی دارند؛ از آن جمله تمرکز بر موضوعات پیرامون مهاجرت و یا ارزش‌های خانواده.
در زمینه ایران هم، آقای ترامپ پیش از ورود به کاخ سفید با نخست‌وزیر ایتالیا دیدار کرده بود که منجر به آزاد شدن خبرنگار ایتالیاییِ زندانی در تهران، چچیلیا سالا، در دی‌ماه ۱۴۰۳ شد. در آن زمان گزارش رسانه‌های ایتالیایی حاکی از آن بود که جورجا مِلونی در سفری چند ساعته به مارلاگو موفق شد استرداد یک ایرانی به آمریکا که متهم به نقض تحریم‌ها بود را به تعویق بیاندازد. محمد عابدینی بعد از آزادی روزنامه‌نگار ایتالیایی در تهران، از زندان آزاد شد و به ایران بازگشت.
نخست‌وزیر ایتالیا نه تنها روابط نزدیکی با رئیس‌جمهور ایالات متحده دارد، بلکه به‌رغم ابراز موضع انتقادی در زمینهٔ عملکرد جمهوری اسلامی در حوزهٔ حقوق‌بشر و سرکوب معترضان در سال ۱۴۰۱ یا امنیت اروپا، از جمله معدود رهبران اروپایی بود که درگذشت ابراهیم رئیسی و هیئت همراهش را در سانحه هلی‌کوپتر به طور رسمی تسلیت گفته بود.
روابط تهران و رم؛ محتاطانه اما مستمر
اما رابطه تهران و رم، بسیار عمیق‌تر و طولانی‌تر از دوران نخست‌وزیری جورجا ملونی است که از حدود سه سال پیش نخست‌وزیر ایتالیاست. ایران و ایتالیا نه تنها به دلیل استوار بودن بر تاریخی کهن با یکدیگر همذات‌پنداری می‌کنند بلکه این کشور در جنوب اروپا، همواره در دهه‌های اخیر از شرکای اصلی تجارت با ایران در اتحادیه بوده است.
بر اساس آمار‌های موجود، ایتالیا نه تنها در مقاطع مختلف تحریم پیش از برجام، بلکه در همین سال‌های اخیر، پس از آلمان، دومین شریک تجاری ایران بوده است. چنین جایگاهی یکی از مهم‌ترین دلایلی بود که در دوران پس از دستیابی ایران و قدرت‌های جهانی به توافق هسته‌ای، رم، پیش از پاریس و بِرن، اولین مقصد اروپاییِ حسن روحانی رئیس‌جمهور وقت بود.
با این حال، ایتالیا در مقاطع مختلف به دلیل پیروی از تحریم‌های اتحادیهٔ اروپا، موظف بوده است که از این قوانین تبعیت کند و از جمله در یکی از تازه‌ترین نمونه‌های آن، مجبور به قطع پروازهای شرکت هواپیمایی ایران‌ایر به شهر رم شد.
