ده سال پیش که ویکتور یانوکویچ، رئيس‌جمهور پیشین اوکراین، به روسیه پناه برد، بشار اسد طی دیدار با یکی از مقامات روسیه در دمشق گفته بود «به ولادیمیر پوتین پیام برسانید که من یانوکویچ نیستم و تحت هیچ شرایطی سوریه را ترک نخواهم کرد».
حال، ۱۳ سال پس از آغاز جنگ داخلی سوریه که طی آن صدها هزار نفر کشته و میلیون‌ها تن آواره شدند، بشار اسد با تکرار سرنوشت رؤسای‌جمهور فراری قرقیزستان و اوکراین، به «باشگاه دیکتاتورهای سرنگون‌شده» در مسکو پیوست.
مقام‌های روسیه می‌گویند که پناه دادن به بشار اسد به‌دلیل «ملاحظات بشردوستانه» است و تصمیم در این باره توسط شخص ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، اتخاذ شده است.
پناه دادن به رهبران فراری قرقیزستان
عسکر آقایف اولین رئیس‌جمهور قرقیزستان بود که ۲۴ سال حکومتش در سایهٔ اتهام اقتدارگرایی، فساد مالی (به ویژه بهره‌برداری غیرقانونی از معدن طلای کومتور) و تقلب در انتخابات گذشت.
در سال ۲۰۰۵ (۱۳۸۴) اعتراض‌های گستردهٔ مردمی در قرقیزستان آغاز شد که به «انقلاب گل لاله» مشهور است. این تحولات که آقایف مدعی بود «توسط بازیگران خارجی برای تحریک بی‌ثباتی در کشور سازماندهی شده»، سرانجام به سرنگونی او انجامید.
آقایف در پی هماهنگی با ولادیمیر پوتین به روسیه فرار کرد و چهارم آوریل ۲۰۰۵ (۱۵ فرودین ۱۳۸۴) در پی مذاکراتی که با وساطت کرملین انجام شد، در سفارتخانهٔ قرقیزستان در پایتخت روسیه استعفای خود را امضا کرد.
او در مسکو به فعالیت‌های علمی روی آورد و به عنوان استاد و محقق در دانشگاه دولتی مسکو استخدام شد. آقایف به دلیل «نقش مهم در تحقیقات رایانش نوری» به جایزهٔ آکادمی علوم روسیه دست یافت.
او اندکی پیش از جشن ۸۰ سالگی تولد خود که ماه پیش بود، صراحتاً حامی جنگ روسیه علیه اوکراین شد و از بیشکک خواست در این جنگ به روسیه کمک کند.
همراه با آقایف، نیکلای تانایف، آخرین نخست‌وزیر دولت او، در پی انقلاب گل لاله به روسیه فرار کرد. او سال‌ها به دلیل اختلاس ۴۰ میلیون صوم (معادل حدود یک میلیون دلار) در قرقیزستان تحت پیگرد قانونی قرار داشت. تانایف تا زمان درگذشت خود در تابستان ۲۰۲۰، در سن پترزبورگ زندگی کرد.
پناهندگی ویکتور یانوکویچ و وزرای او در روسیه
ویکتور یانوکوویچ چهارمین رئیس‌جمهور اوکراین از سال ۲۰۱۰ تا برکناری‌اش در سال ۲۰۱۴ بود. دورهٔ ریاست‌جمهوری او با اتهام فساد و اختلاس همراه بود. «مژی‌هیریا»، اقامتگاه مجللش که شامل موزهٔ وسایل نقلیه لوکس، زمین گلف، باغ‌وحش، چندین فواره، باند فرود هلیکوپتر و یک کلیسا بود اکنون به موزه‌ای با نام «موزه فساد» تبدیل شده است.
تضاد چشمگیر بین کاهش سطح رفاه مردمی در دورهٔ ریاست‌جمهوری‌اش و تجمل خاندان یانوکویچ به نارضایتی گسترده انجامید. توافق‌های او با مسکو که به ناوگان روسیه اجازه داده در کریمه حضور داشته باشند با مخالفت شدید نیروهای ملی‌گرا روبرو شد. سرانجام تصمیم این رهبر مورد حمایت کرملین برای همگرایی بیشتر با روسیه و انصراف از امضای توافق‌نامهٔ همکاری با اتحادیهٔ اروپا تظاهرات گسترده‌ای را کلید زد که در ابتدا صلح‌آمیز بود اما به دلیل سرکوب و خشونت نیروهای انتظامی به درگیری‌هایی انجامید که بیش از ۱۰۰ نفر قربانی آن شدند.
در زمستان ۲۰۱۴ (۱۳۹۲) کرملین ماموران اطلاعاتی خود را اعزام کرد تا ویکتور یانوکویچ را به کریمه و از آن‌جا به شهر روستوف در روسیه منتقل کنند.
روسیه همچنان مدعی است که یانوکوویچ رهبر قانونی اوکراین است و به بهانهٔ «مقابله با دولت کودتا»، شبه‌جزیرهٔ اوکراینی کریمه را اشغال و به خاک خود الحاق کرد، با حمایت از نیروهای نیابتی خود در شرق اوکراین جنگ به راه انداخت و در فوریهٔ ۲۰۲۲ (اسفند ۱۴۰۰) تهاجم گستردهٔ نظامی علیه اوکراین را آغاز کرد.
ویکتور یانوکویچ در اوایل تبعید خود در روسیه از سوی کرملین بارها ترغیب شده بود طی سخنرانی‌هایی مدعی حکومت در اوکراین شود.
او از زمان فرار خود از اوکراین، در این کشور تحت پیگرد قانونی قرار دارد. اما از گزارش‌ها برمی‌آید که او در شرایط مجلل در حومهٔ مسکو و در همسایگی عده‌ای از وزرای پیشین خود زندگی می‌کند.
در بین این افراد، میکولا آزاروف در دورهٔ ریاست‌جمهوری یانوکویچ نخست‌وزیر اوکراین بود؛ الکساندر زاخارچنکو وزیر کشور وقت؛ ویکتور پشونکا دادستان کل در زمان یانوکویچ؛ سرگئی آربوزوف رئيس پیشین بانک مرکزی؛ الکساندر یاکیمنکو رئیس پیشین سازمان امنیت اوکراین؛ الکساندر کلیمنکو وزیر دارایی پیشین؛ پاول لبدیف وزیر دفاع زمان یانوکویچ؛ آندره کلویف رئيس پیشین دفتر ریاست‌جمهوری اوکراین و چند عضو دیگر دولت یانوکویچ هستند.
همهٔ آن‌ها در اوکراین تحت پیگرد قانونی قرار دارند و عده‌ای به فهرست اینترپل و فهرست تحریمی غرب افزوده شده‌اند.
بشار اسد و خانواده‌اش در مسکو
از زمانی که بشار اسد، رئیس‌جمهور مخلوع سوریه، دمشق را ترک کرد، مسئولین روس به جای او از وضعیت‌اش خبر می‌دهند. روز یکشنبه ۱۸ آذر وزارت خارجهٔ روسیه از «واگذاری صلح‌آمیز قدرت در سوریه» خبر داد و سه‌شنبه ۲۰ آذر سخنگوی کرملین اعلام کرد که انصراف از ریاست‌جمهوری سوریه تصمیم شخص بشار اسد بود.
دمیتری پسکوف که یک روز قبل تلویحاً حضور اسد در مسکو را تأیید کرده بود از ارائه اطلاعات بیشتر در این زمینه سر باز زد.
مطابق گزارش‌ها، همسر و سه فرزند بشار اسد نیز در مسکو هستند. چند روز پیش از آغاز شورش مخالفان اسد در هفتم آذرماه، گزارش شده بود که حافظ الاسد پسر ارشد این خانواده با حضور والدین خود در پایتخت روسیه از تز فوق‌لیسانس در ریاضیات به زبان روسی در دانشگاه دولتی مسکو دفاع کرد.
همان روز حلب تحت کنترل نیروهای مخالف اسد درآمد و برخی منابع خبری گزارش دادند که بشار اسد طی سفر به مسکو خواهان حمایت بیشتر روسیه در مقابله با این گروه‌های مسلح شد اما ظاهراً دست‌خالی به دمشق بازگشت.
از گزارش‌ها برمی‌آید که خانوادهٔ اسد در مسکو صاحب ۱۸ آپارتمان در مجتمع مجلل مسکونی «ابرشهر پایتخت‌ها»، یکی از بلندترین آسمان‌خراش‌های اروپا، هستند که بسیاری از پولداران روس نیز در آن‌جا ملک دارند. به گزارش روزنامهٔ بریتانیایی «تلگراف»، دارایی‌های بشار اسد در لندن و مسکو بیش از ۱۵ میلیارد پوند انگلیس تخمین زده می‌شود؛ به علاوه، مطابق این گزارش، بعید نیست او هنگام پرواز به مسکو، پول نقد با خود برده باشد، همچون ویکتور یانوکویچ که مطابق گزارش‌ها هنگام فرار از اوکراین یک کامیون پول نقد با خود برده بود.
«پوتین به خودی‌ها پشت نمی‌کند»
ایگور ایدمن، کارشناس امور بین‌الملل، در مصاحبه‌ای با «صدای آمریکا» ابراز اطمینان کرد که مهم‌ترین انگیزهٔ ولادیمیر پوتین از پناه دادن به دیکتاتورهای سرنگون‌شده، ابراز حمایت و همبستگی است. به گفتهٔ این کارشناس، «حتی زمانی‌که رهبران مورد حمایت کرملین از اجرای برنامه‌های مد نظر پوتین عاجز می‌مانند، او می‌خواهد نشان دهد که حتی در شرایط سخت، متحدان خود را رها نمی‌کند».
دمیتری دوبروفسکی، کارشناس امور بین‌الملل، بر همین عقیده است و به «صدای آمریکا» گفت: «پوتین تمام پیمان‌های دولتی را زیر پا گذاشته اما در سطح روابط شخصی، به تعهدات خود پایبند است، به همین دلیل هر دوست پوتین از بهترین امکانات در روسیه برخوردار است».
در چند روز گذشته رسانه‌های مورد حمایت کرملین، با نادیده گرفتن این سوال که «صدها کشته و میلیاردها روبل هزینه در سوریه به خاطر چیست؟» بارها مدعی شده‌اند که روسیه «به تمام تعهدات خود در قبال خانوادهٔ اسد عمل کرده»؛ هم ۹ سال پیش که برای حفظ بشار اسد در قدرت وارد جنگ داخلی در سوریه شد و هم امروز که او «برای کناره‌گیری داوطلبانهٔ از قدرت تصمیم گرفته».
اما رسانه‌های مخالف کرملین روسیه و ایران را «بزرگ‌ترین بازندهٔ تحولات اخیر در سوریه» می‌دانند.
