حل مشکل اشتغال یکی از اولویت‌ها و مسائل محوری اقتصاد کشور در برنامه ششم به شمار آمده است و بنا به آن قرار است همگام با رشد اقتصادی مشکل اشتغال نیز تا حدی رفع شود.
هر چند مقامات دولتی مدعی هستند که سال جاری- یعنی طلیعه اجرائی شدن برنامه ششم توسعه اقتصادی ایران- سال رشد اقتصادی ایران خواهد بود اما خبرهای خوبی از بازار کار ایران به گوش نمی رسد.
بر پایه تازه‌ترین آمار منتشره مرکز آمار ایران نرخ بیکاری در فصل بهار به ۱۲.۲ درصد رسید که ۱.۴ درصدی نسبت به فصل بهار سال گذشته و نزدیک به نیم درصد نسبت به زمستان پارسال افزایش نشان میدهد.
نخستین پرسشی که مطرح است این است که این آمار تا چه اندازه به واقعیت نزدیک است. اما برخلاف آمار تازه منتشره مرکز آمار ایران سلمان خدادادی رییس کمیسیون اجتماعی مجلس می گوید:« درحال حاضر به صورت رسمی ۶ میلیون نفر و به صورت غیررسمی تا ۱۱ میلیون نفر بیکار در جامعه وجود دارد». همین مقام افزود:« به طورعمده حجم وسیعی ازبیکاران در میان نیروهای تحصیلکرده وجود دارد، به طوری که طبق آمارها برخی رشته‌های تحصیلی ۴۰ درصد بیکار دارند؛ بنابراین برای حل بیکاری تنها یک راه بیشتر وجود ندارد آن هم اشتغالزایی از طریق سرمایه گذاری در تولید و افزایش مراکز تولیدی است».
برخلاف آمار تازه منتشره مرکز آمار ایران سلمان خدادادی رییس کمیسیون اجتماعی مجلس می گوید:« درحال حاضر به صورت رسمی ۶ میلیون نفر و به صورت غیررسمی تا ۱۱ میلیون نفر بیکار در جامعه وجود دارد».
در همین حال محمدباقر نوبخت معاون برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهوری چندی پیش گفته بود: «جمعیتی که فعال و در سن کارند به دو بخش تقسیم میشوند: یک دسته موفق به پیدا کردن کار میشوند که ۲۱ میلیون نفر از این ۲۳ میلیون نفر اکنون مشغولند و ۲.۵ میلیون نفر نیز جمعیت فعال محسوب شده، اما شغلی برای آن‌ها فراهم نیست». بنا به گفته نوبخت شمار بیکاران همان ۲.۵ نفر است است که با شمار بیکاران ۶ یا ۱۱ میلیونی که رییس کمیسیون اجتماعی مجلس از آن سخن می گوید سازگاری ندارد. بدین ترتیب نرخ اشتغال و بیکاری به یکی از پر مناقشه‌ترین موضوعات دولت و مخالفان و مجلس بدل شده است. از این ناسازگاری آماری که بگذریم، باید دید که آیا رشد اقتصادی ایران در سالهای آینده، میتواند به کاهش بیکاری بیانجامد.
رشد اقتصادی و اشتغال
بنا به تازه‌ترین گزارش صندوق بین المللی پول موسوم به گزارش چشم انداز اقتصادی جهان رشد اقتصادی در سال جاری و آینده میلادی به ترتیب ۴.۵ و ۴.۱ درصد خواهد بود. با این وجود همین موسسه و پیش بینی می کند نرخ بیکاری در ایران طی این سال جاری به ۱۱.۳ درصد و در سال آینده به ۱۱.۲ درصد برسد که کاهش اندکی خواهد بود و حتی با نگاه خوشبین نمی تواند مشکل عظیم بیکاری در ایران را حل کند. چه بنا به آمار رسمی و دولتی هر ساله هرساله بین۸۰۰ هزار تا یک میلیون نفر به بازار کار وارد شده و همزمان شمار قابل توجهی به دلیل فرسودگی صنایع و رکود بیکار میشوند.
میزان اشتغال و بیکاری به شکل یک زنجیره به شمار بسیاری از متغیرهای اقتصادی پیوند خورده اند. فرایند مثبت آن متغیرهای اقتصادی است عامل افزایش اشتغال و بالتبع کاهش بیکاری است. نخستین متغیری که باید به آن اشاره کرد افزایش ظرفیت فعالیت و تولید کارگاه‌های تولیدی است.
نرخ رشد اقتصادی ایران به شرطی میتواند به افزایش اشتغال بیانجامد که به شکل پایدار در چندین سال ادامه داشته باشد و همچنین میزان رشد هم بالا و چیزی بیش از ۸ درصد باشد و از این گذشته روند اشتغال معمولا با تاخیر و پس از مدتی ظاهر میشود. میزان نرخ رشد اقتصادی فعلی حتی اگر در فصل‌های آینده هم ادامه داشته باشد، هنوز به اندازه کافی بالا نیست. بررسی بخش‌های گوناگون اقتصاد ایران هم نشان میدهد، که هنوز بخش هایی که دارای اشتغال زائی گسترده هستند هم چندان فعال نشده اند.
بخش خدمات بیشترین اشتغال را در فصل بهار سال جاری ایجاد کرده و پس از آن بخش صنعت و کشاورزی قرار دارد. هر چند اشتغال در بخش خدمات بخصوص در ایجاد مشاغل موقت مهم است اما بخش ساختمان یعنی اشتغال زا‌ترین و شاخص اشتغال در بازار کار ایران است که علیرغم تحرک اندکی که در آن مشاهده شده است، هنوز نتوانسته با رونق پایدار اشتغال زائی گسترده‌ای را داشته باشد، بنابراین باید هنوز رونق بازار کار زمان نسبتا طولانی را طلب می کند.
میزان اشتغال و بیکاری به شکل یک زنجیره به شمار بسیاری از متغیرهای اقتصادی پیوند خورده اند. فرایند مثبت آن متغیرهای اقتصادی است عامل افزایش اشتغال و بالتبع کاهش بیکاری است. نخستین متغیری که باید به آن اشاره کرد افزایش ظرفیت فعالیت و تولید کارگاه‌های تولیدی است.
به گفته مدیرکل اداره آمارهای اقتصادی بانک مرکزی با وجود اینکه رشد اقتصادی حاصل شده است اما هنوز سطح کل تولید بنگاه‌های بزرگ با اشتغال بالای ۱۰۰ نفر، کمتر از سطح تولید سال ۱۳۹۰ است. افزون بر این هنوز سطح بازرگانی خارجی ایران به سطح سالهای قبل نرسیده است. همچنین حجم سرمایه گذاری نیز در سطح مناسبی قرار ندارد. از این نوع تنگناها که بگذریم حل مشکل اشتغال که اینک به مشکلی بین المللی تبدیل شده و بسیاری از کشورها با آن دست و پنجه نرم می کنند مستلزم اصلاح ساختاری در عرصه اقتصادی، سیاسی و اجتماعی و آموزشی است.
ختم کلام
بنا به ارزیابی که در اینجا عرضه شد، به نظر میرسد که حتی به رغم رشد اقتصادی محدود در سالهای آینده، مشکل اشتغال کما کان و بخصوص برای گروه‌های همچون جوانان و زنان احساس خواهد شد. این ارزیابی با بررسی‌های تازه مرکز پژوهشهای مجلس سازگاری دارد. بر پایه بررسی‌های مرکز پژوهشهای مجلس، «هدف کاهش نرخ بیکاری به ۷ درصد تا سال ۱۴۰۰ رویاپردازی است و بر این مبنا با حفظ وضع موجود در سال ۱۴۰۰ نرخ بیکاری ۱۵ درصد خواهد بود».
بنابراین رشد اقتصادی با خوشبین‌ترین نگاه نمی تواند به تنهائی معضل بیکاری در ایران را حل کند. تجربه کشورهای دیگر نشان میدهد که در دنیای آینده خوداشتغالی و کارآفرینی در قالب بنگاه‌های کوچک و بخصوص در عرصه خدمات میتواند نقش مهمی را در کاهش بیکاری بازی کند. اجرای چنین سیاستی در ایران البته مشروط به اصلاحات اساسی در نهادهای آموزشی و همچنین فضای کسب و کار در جهت رانت زدائی و آزاد سازی اقتصادی است.
-----------------------------------------------------------------------
نظر نویسنده الزاما بیانگر دیدگاه رادیو فردا نیست.
