یکی از اعداد و ارقامی که هر سال در ایام تدوین لوایح بودجه یا بحث بر سر تصویب و نهایی شدن آنها، بالا می‌گیرد، رقم «بودجه عمرانی» است که البته چند سالی است با نام «تملک دارایی‌های سرمایه‌ای» شناخته می‌شود.
اینکه چرا رقم بودجه عمرانی در بودجه اهمیت دارد، دلایل مختلفی دارد. اول آنکه، بودجه عمرانی و رشد یا کاهش این رقم نشانه‌‌ای است از اینکه تا چه اندازه قرار است به زیرساخت‌ها در حوزه‌های مختلف توجه شود و کدام پروژههای عمرانی در کدام مناطق پیشرفت خواهند داشت.
ساخت سد، بیمارستان یا دانشگاه، تعیین تکلیف جاده‌ها، بزرگراه‌ها یا سرمایه‌گذاری دولتی در راه‌اندازی کارخانه‌ها و نیروگا‌ه‌ها برای مناطقی که قرار است این تحولات در آنجا صورت گیرد به خودی خود جذابیت‌هایی دارد؛ از رونق در منطقه گرفته تا شانس یافتن شغل جدید و تغییرات و تحولات در حین و پس از اجرای این پروژهها.
اما مهم‌تر از این دلایل و عوامل که توجه به بودجه‌های عمرانی را ویژه و خاص می‌کند، دلیل دیگری نیز وجود دارد. از آنجا که دولت در اقتصاد ایران اگر نگوییم بزرگترین کارفرما، به طور حتم کارفرمایی بزرگ محسوب می‌شود. انجام پروژههای عمرانی و اختصاص بودجه برای این پروژهها، به معنای تحریک تقاضای کل، ایجاد اشتغال و همچنین رونق‌گیری کار شرکت‌های کارفرمایی است که گردش کار و رونق اقتصادی برای اقتصاد را به همراه دارد.
با این توضیح و مقدمه، از لایحه بودجه سال ۹۸ و رقم بودجه عمرانی در این لایحه سراغ بگیریم تا روشن شود تقاضای کل از محل آغاز، اجرا یا اتمام پروژههای عمرانی چه تغییراتی را شاهد خواهد بود و آیا می‌توان نسبت به رونق بخش‌هایی از اقتصاد ایران از این مسیر، امیدوار بود؟
بر مبنای لایحه بودجه سال آینده، در مجموع برای دو هزار و ۶۸۵ طرح عمرانی بودجه در نظر گرفته شده است؛ کمتر از ۷۰ درصد از این پروژههای عمرانی، طرحهای ملی و حدود ۳۰ درصد طرحهای ملی با ویژگی استانی است.
رقمی که دولت در سال ۹۸ برای تملک دارایی‌های سرمایه‌ای یا همان بودجه عمرانی در نظرگرفته است، ۶۲ هزار میلیارد تومان است که نسبت به رقم مصوب بودجه‌های عمرانی در قانون بودجه امسال، تغییری نداشته است.
با این حساب دولت با توجه به محدودیت‌هایی که بر سر فروش نفت و گاز و فرآورده‌های نفتی به عنوان مهم‌ترین منبع درآمدی دارد، تصمیم گرفته است تا رقم بودجه‌های عمرانی را افزایش ندهد، اگر نرخ تورم سالانه را نیز به این محاسبات اضافه کنیم، در واقع رقم واقعی بودجه‌های عمرانی از قانون بودجه امسال تا لایحه بودجه سال آینده، کاهش هم داشته است.
با این حساب در سال آینده چندان نسبت به تحریک تقاضای کل از مسیر تزریق و تخصیص بودجه‌های عمرانی، نمی‌توان خوشبین بود. اما مشکلات بودجه‌های عمرانی فقط رقم این بودجه‌ها یا افزایش و کاهش آن در جداول بودجه نیست.
سال‌هاست که روند تخصیص و جذب بودجه‌های مصوب با مشکلاتی همراه است و به طور معمول این بودجه‌ها تمام و کمال تخصیص نمی‌یابند. تا آنجا که دولت‌ها در طول سال با تغییر سرفصل بودجه‌های عمرانی، این بودجه‌ها را برای تامین هزینه‌های جاری، به کار می گیرند.
به این معنا که در زمان تدوین و تصویب لوایح بودجه، ارقامی تحت عنوان بودجه‌های عمرانی در ردیف ها و جداول قرار می‌گیرد اما در ادامه و با کسری‌های معمول بودجه این اعتبارات صرف هزینه‌های جاری می‌شود.
بر اساس گزارش‌های بانک مرکزی در پایان آذرماه امسال، بیش از ۳۲ هزار میلیارد تومان در قالب قانون بودجه به عنوان پرداخت‌های عمرانی صورت گرفته است. این رقم پرداخت عمرانی در مقایسه با مصوب کل بودجه‌های عمرانی امسال یعنی ۶۲ هزار میلیارد تومان به معنای تخصیص ۵۱.۸ درصدی بودجه‌های عمرانی در پایان ۹ ماه سال است.
اگر این رقم تخصیص یافته بودجه‌های عمرانی را با رقم مصوب ۹ ماهه تملک دارایی‌های سرمایه‌ای یعنی ۴۶.۹ هزار میلیارد تومان مقایسه کنیم، به این معناست که دولت توانسته تا پایان آذرماه، ۶۸.۵ درصد از بودجه‌های عمرانی را تخصیص دهد.
سه ماه پایان سال فرصت زیادی برای تخصیص باقی مانده بودجه‌های عمرانی نیست به ویژه آنکه به طور معمول نیمه دوم سال به ویژه فصل زمستان در بسیاری از مناطق ایران به دلایل شرایط آب و هوایی امکان اجرای پروژههای عمرانی با دشواری‌هایی همراه است.
از این رو می‌توان انتظار داشت که تخصیص بودجه‌های عمرانی مندرج در قانون بودجه سال ۱۳۹۷ در پایان سال به درصدهای بالایی نرسد و در خوشبنانه‌ترین حالت میزان تخصیص بودجه‌های عمرانی از بودجه مصوب، رقمی بین ۵۶ تا ۶۰ درصد باشد و باز بودجه‌های عمرانی قربانی هزینه‌های جاری دولت شود.
اما نکته دیگری که از لوایح بودجه و مشخصا اعداد و ارقام مربوط به بودجه‌های عمرانی می‌توان دریافت، اولویت‌بندی سرفصل‌های کاری و اهمیت حوزه‌هایی است که در لایحه بودجه برای اجرای پروژههای عمرانی، در دستور کار قرار گرفته‌اند.
به طور مثال بر مبنای لایحه بودجه سال آینده، در مجموع برای دو هزار و ۶۸۵ طرح عمرانی بودجه در نظر گرفته شده است؛ کمتر از ۷۰ درصد از این پروژههای عمرانی، طرحهای ملی و حدود ۳۰ درصد طرحهای ملی با ویژگی استانی است.
عمده طرحهای تعریف شده عمرانی سال آینده، در سرفصل حمل‌و نقل طبقه‌بندی شده‌اند، علاوه بر ساخت بزرگرا‌ه‌های جدید، تکمیل شبکه راه‌آهن و نگهداری زیر‌ساخت‌های حمل‌ونقل از این جمله‌اند. پس از این فصل، اعتبارات عمرانی بیش از دیگر حوزه‌ها و بخش‌ها به فصل آب و فاضلاب و مدیریت منابع آب، اختصاص یافته است.
از دیگر ویژگی‌های بودجه‌های عمرانی لایحه بودجه سال ۹۸، تاکید بر تخصیص بودجه به پروژههایی است که در سال ۱۳۹۸ می‌توانند به اتمام برسند.
به گفته مژگان خانلو، سخنگوی ستاد بودجه مستقر در سازمان برنامه و بودجه،۳۵۰ میلیارد تومان اعتبار برای طرح‌ها و پروژههایی اختصاص یافته است که در سال ۹۸، قابلیت خاتمه یافتن دارند.
از آنجا که محل تامین بخشی از بودجه عمرانی سال آینده فروش اوراق مشارکت و اوراق خزانه اسلامی اعلام شده که مستلزم داشتن مشتری است و همچنین از آن رو که برای اجرای شماری از پروژههای عمرانی بر مشارکت بخش خصوصی حساب شده است، تحقق این بخش از بودجه‌ها و اجرای این پروژهها از هر زمان دیگری مبهم‌تر خواهد بود.
