ذخیره آب سدها در ایران به‌شدت کاهش یافته است. اگر تا پایان زمستان کاهش بارش‌ها جبران نشود، نگرانی دربارهٔ تأمین آب بسیار جدی‌تر خواهد شد؛ «کسری بزرگی» که وزیر نیرو گفته است «از خدا می‌خواهد که رخ ندهد».
گزارش‌های رسمی نشان می‌دهد که از ابتدای سال آبی تا ۲۳ دی‌ماه ۱۴۰۳ شش سد زیر ۱۰ درصد آب دارند و حجم آب موجود در مخازن ۴۴ درصد است.
ناکارآمدی در مدیریت منابع انرژی در ایران کمبود برق در تابستان‌ها را به یک رویه تکراری تبدیل کرده اما این‌بار کارشناسان درباره «کمبود آب» و انتظار برای یک «تابستان سخت» هشدار می‌دهند.
این در حالی است که ایران در زمستان امسال با مشکلات و بحران‌های متعددی مانند کمبود گاز، برق و آلودگی هوا هم مواجه شده و بر همین اساس، می‌توان گفت معضل تأمین انرژی به‌تدریج به یک «بحران همیشگی» برای ایران تبدیل خواهد شد.
وزیر نیرو: کسری بزرگ در راه است
عباس علی‌آبادی، وزیر نیرو، اخیراً کمبود برق و آب در تابستان سال آینده را «کسری بزرگ» توصیف کرده و گفته بود «از خدا می‌خواهد که چنین اتفاقی رخ ندهد».
سخنگوی صنعت آب هم اوائل دی‌ماه، با اشاره کاهش ۳۳ درصدی بارش‌ها از ابتدای مهرماه، گفته بود حل بحران آب و تنش آبی حتی از برطرف کردن معضل برق نیز سخت‌تر شده و رئیس‌جمهور هم از وضعیت مصرف آب با عنوان «فاجعه» یاد کرده است.
به‌گفتهٔ عیسی بزرگ‌زاده، اگر تا پایان زمستان کاهش بارش‌ها جبران نشود، نگرانی دربارهٔ تأمین آب در کشور بسیار جدی‌تر خواهد شد.
مشکل کمبود آب تقریباً در سراسر ایران وجود دارد. بر اساس آمارهای رسمی تمام استان‌ها به جز سه استان گیلان، مازندران و خراسان رضوی، با کم‌بارشی از یک تا ۸۸ درصدی روبه‌رو هستند.
این وضعیت در کلانشهرهای ایران و تهران به مرحله‌ای رسیده است که مسئولان از آن به عنوان «تنش آبی» یاد می‌کنند.
در روزهای اخیر میانگین پرشدگی سدهای اطراف تهران تنها حدود ۱۹ درصد گزارش شده است. این درحالی است که انتظار می‌رود در زمستان بخش بزرگی از منابع آبی پشت سدها برای استفاده در تابستان ذخیره شوند. با این حال، بیشتر سدهای ایران از نصف هم خالی‌ترند.
چرا امسال آب کمتری ذخیره شد؟
شروع سال آبی در ایران از یک مهرماه شروع می‌شود و تا ۳۱ شهریور سال بعد ادامه پیدا می‌کند.
بر اساس آمارها میزان ورودی مخازن کل کشور از ابتدای سال آبی تا ۲۳ دی‌ماه معادل ۵.۶۷ میلیارد متر مکعب بوده که در قیاس با ذخیره ۵.۸۶ میلیارد مترمکعبی سال گذشته سه درصد کاهش داشته است.
علاوه بر کمبود ذخیرهٔ آب که نشان‌دهندهٔ «کاهش ورودی» سدها است، میزان کل خروجی سدها هم نسبت به سال پیش تا چهار درصد بیشتر شده است. بر همین اساس مجموع ورودی و خروجی سدها تا این ماه از سال مطلوب نبوده است.
ادعای خالی شدن سدها در روزهای پایانی دولت قبل
هرچند میزان ورودی سدها نسبت به سال گذشته تفاوت اندکی دارد اما حجم پرشدگی فعلی سدها نسبت به «متوسط بلندمدت» نزدیک به هشت درصد کمتر است.
علاوه بر کاهش ذخیرهٔ سدها، برخی نزدیکان دولت فعلی ادعا می‌کنند که دولت قبل پیش از تحویل دولت، بخش بزرگی از ذخایر سدها را خالی کرد و به همین دلیل مشکل کمبود ذخیرهٔ سدها تشدید شده است. در شروع دولت پزشکیان؛ برخی نزدیکان او اعلام می‌کردند کابینه دولت پیش با تشدید تولید انرژی «برق‌آبی» در اواخر فعالیت خود کابینه جدید را با کسری هشت هزار مگاوات انرژی برق‌آبی مواجه کرده است.
جواد امام، سخنگوی جبهه اصلاحات و از حامیان دولت پزشکیان، هجدهم تیرماه امسال مدعی شده بود که با خروج بی‌ضابطهٔ آب سدها به‌طرز عجیبی روزانه ۱۲۳ هزار و ۹۷۷ مگاوات ساعت انرژی برق تولید می‌شود و به‌سرعت تراز سدها پایین می‌آید.
بعدتر روشن نشد که این ادعا صحت داشته یا نه اما دولت پزشکیان تابستان امسال را با کسری شدید برق پشت سر گذاشت.
وابستگی۱۰ تا ۱۳ درصدی تولید برق ایران به منابع آبی
احسان دانشور، کارشناس و پژوهشگر انرژی و محیط زیست، در گفت‌و‌گو با رادیوفردا می‌گوید ناترازی آب به دلیل «افزایش مصارف» از منابع آب رخ داده و استفادهٔ بیش از حد از منابع زیرزمینی پدیدهٔ فرونشست در ایران را هم تسریع خواهد کرد.
به‌گفتهٔ او تعدادی از سدهای اصلی و بزرگ ایران سالانه ۱۰ تا ۱۳ درصد برق تولید می‌کردند اما مشکل این است که بین ماه‌های فروردین تا اردیبهشت جبران کسری برق باعث شده حجم زیادی از آب سدها تخلیه شود و این باعث شد تا حجم بهینه‌ای از آب که باید در سدها باقی می‌ماند، به امید بارش مناسب در ترسالی تخلیه شد اما این پیش‌بینی‌ها محقق نشد و حجم آب سدها کاهش یافت.
این کارشناس انرژی می‌گوید: «در ایران انتظار بارش‌ها از نیمه مهرماه تا نیمه فروردین‌ماه وجود دارد و برهمین اساس حدود دو ماه تا ورود به فصل خشک فرصت باقی مانده است. اما فرصت دو ماهه برای تأمین کسری آب کافی نیست چون بر اساس مدل‌های بارش در گذشته احتمالاً تنها دو یا سه بارش قوی را در این مدت خواهیم داشت.»
دانشور معتقد است اگر میزان بارش‌ها از میزان مصارف کمتر شود، ایران وارد «خشکسالی تدریجی» خواهد شد و اگر این شرایط ادامه داشته باشد، شاهد «خشکسالی مداوم» خواهیم بود که باعث بی‌آبی و مشکلات کشاورزی می‌شود.
این وضعیت خود «چرخه‌ای از ناترازی» است و با شروع فصل گرما هم مصرف آب خانه‌ها بیشتر خواهد شد و هم میزان تبخیر به تشدید کسری دامن خواهد زد. علاوه بر این، مصرف برق هم بالا می‌رود و دولت برای تولید برق باز هم به مخازن سدها فشار خواهد آورد.
تابستان از زمستان سخت‌تر می‌شود؟
احسان دانشور، کارشناس و پژوهشگر انرژی و محیط زیست، با هشدار نسبت به شرایط سخت در تابستان می‌گوید: «کمبود گاز و برق باعث شده شاهد یک زمستان سخت باشیم اما تابستان سخت‌تر خواهد بود».
در زمستان تولید گرما را می‌توان با گاز جبران کرد اما در تابستان که به برق بیشتری نیاز است و هم‌زمان با افزایش سرانه مصرف انرژی مواجه هستیم، ناترازی‌ها تشدید خواهد شد.
مشکل دیگر وضعیت منابع آبی ایران «تغییرات اقلیمی» است. آقای دانشور می‌گوید: «به‌دلیل تغییرات اقلیمی، در بهار بارش‌های زیادی را به شکل رگبار داریم و اگر میزان بارش رگبار در یک محدوده زمانی کوتاه تبدیل به سیلاب شود، زیرساخت‌ها آمادگی لازم برای استفاده از این آب را ندارند. تغییرات اقلیمی باعث هدرفت این‌گونه بارش‌ها شده و این موضوع ناترازی را تشدید کرده است.
در این میان، از آن‌جا که ۸۵ تا ۹۰ درصد مصرف آب ایران مربوط به بخش کشاورزی است، معضل کم‌آبی در تابستان ممکن است بر تولیدات این بخش و قیمت محصولات کشاورزی نیز اثر بگذارد.
احتمال افزایش گردوغبار در تابستان
کارشناسان معتقدند تابستان پیش رو از نظر تأمین انرژی فصل سختی برای ایران خواهد بود و یکی دیگر از پیامدهایش آلودگی بیشتر هوا است.
هرچند در این فصل پدیدهٔ وارونگی هوا وجود ندارد، اما پیش‌بینی می‌شود پدیدهٔ گردوغبار که معمولاً در غرب کشور وجود داشت، به‌گفتهٔ احسان دانشور، در تابستان در مناطق شمال غربی و مرکز هم مشاهده شود. منشأ این گردوغبار احتمالاً مناطقی در «داخل ایران» از جمله تالاب گاوخونی، تالاب هورالعظیم و دریاچه ارومیه خواهد بود.
